Çocuk yerine ortamı düzenlemek galiba en pedagojik yöntemlerden biri.
Çocukların sosyal, duygusal ve zihinsel gelişimleri için ihtiyaç duydukları diğer bir husus da yeteneklerine güvenmeleridir. Her şeyden önce çocuğun yeteneklerini fark etmeye, kabullenmeye ve yaşantılar içinde olmaya ihtiyacı vardır. Yeteneklerini fark eden, bunlara yönelik etkinlikler içinde olan çocuklarda öz güven duygusu önemli düzeyde gelişir. Çocukların bunu fark etmesinin en temel yolu özellikle 3 yaşından sonra kendi akran grupları ile düzenli, dengeli ve tutarlı zaman geçirmesi ve bu süreci dikkatli bir şekilde gözlemleyecek ebeveyn ve öğretmenlere ihtiyacı vardır. Bakışı, duruşu, uyumu, oyunları, fiziksel hareketleri, kelime dağarcığı, kendini ifade etme düzeyi, sorduğu sorular, algılaması, hatırlaması, ilişkilendirmesi ve ayırt etmesi gibi bilişsel, duygusal ve davranışsal dışavurumları yetenekleri hakkında ciddi ipuçlarıdır. Bu bağlamda ortaya koydukları davranışlara “çok iyi” gibi bir değer atfetmek yerine süreç odaklı bir geri bildirim çocuğun yeteneğini tanıması ve öz güven duygusu için çok daha işlevseldir.
Çocuklar özellikle okul öncesi çağı çocuklarında girişimcilik duygusundan dolayı çok şey yapma isteği oluşur. Aynı zamanda yenilik arayışında olan beynin, merak ve keşfetme odaklı çalışan zihnin ve hareket içinde olmak isteyen bedenin de buna ihtiyacı vardır. Bu süreci kendisinin başlatması, sürdürmesi ve sonlandırmasını ister. İmkân dairesinde bu sağlanmalı ve bu sürecin sonucuna katlanması için de teşvik edilmelidir.
Girişimciliği artan çocukta fiziksel olgunlaşma bu girişimciliğe eşlik edecek düzeyde olmadığı için hatalı davranışlar da artacaktır. Önemli olan bu hataların olmasını engelleyecek bir ortamın oluşturulması, çocuğun hata yapmasının en düşük olduğu etkinlikten başlaması için yönlendirilmesi ve en önemlisi bu çağ çocuklarının hatalarına karşı toleransın yüksek olması ve hatasından asla suçlanmamasıdır.
Bu çağda sosyal ve duygusal olarak desteklenen çocuklarda girişimcilikle birlikte yaratıcı düşünce gelişmektedir. Hatasından dolayı suçlanan çocukta yetersizlik, değersizlik ve aşağılık duygusu gelişir ki benlik ve kişilik örüntüleri de bu bağlamda gelişmeye başlar.
Çocuğun bu girişimcilik özelliği bağlamında gerçekleştirdiği ya da gerçekleştirmeyi hayal ettiği davranışlar ister gerçek isterse de hayali bir şekilde engellensin ya da olumsuz bir şekilde değerlendirilsin acı verici bir deneyim olarak zihinde, beyinde ve bedende yer edinmeye başlar. Bu acı deneyimlere eşlik eden duygular o kadar yoğun yaşanır ki çocuk bütün dikkatini bu duyulara yönelik yaşayabilir. Dikkatini duygulara odaklı yaşayan çocuklarda dikkat eksikliği ve öğrenme güçlükleri oluşur. Dikkat Eksikliği ve Öğrenme Güçlüğü tablosunun ortaya çıkmasına neden olan faktör tamamen acı deneyimlere(suçlanmalar, azarlanmalar, aşağılanmalar, tehditler, küsmeler vb.) eşlik eden duyguların sonucu yaşanan psikolojik durumdur. Bu süreçten sonra ortaya çıkan psikolojik faktörler göz ardı edilerek çocuğun yaşadığı dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğü nörogelişimsel olarak tanımlanır ve kimyasal ajanlara(ilaçlara) başvurularak çocuk uyuşturulur.
Sonuç olarak, sosyal, duygusal ve zihinsel gelişimi desteklemek için anne babaların öncelikle kendilerini düzenlemeleri yani düşünce, duygu ve davranışlarının hem kendi içlerinde hem de kendi aralarında tutarlı olması ve düşünce, duygu ve davranışlarının amaçlara yönelik kullanması gerekir. Ortamın güvenli, sıcak, samimi ve öngörülebilen bir ortam olması gerekir. Çocuğun gelişimine bir puan vererek değer atfetmeden desteklenmesi, sonuçtan daha çok sürece ve bu sürecin nasıl yaşandığına odaklanılması gerekir. Çocukların ağlamalarına, öfkelenmelerine, kıskanmalarına, düştüklerinde düştükleri ya da bir yere çarptıklarında düştüğü yeri ya da çarptığı yeri “döğmeden” acıyı yaşamasına izin verilmelidir. Özellikle ne yaşadığından daha çok yaşadıklarına eşlik eden düşünce ve duygularını dışa vurması teşvik edilmelidir. Bu ortamlar henüz sağlanmadı ve bu ortamlar sosyal, duygusal, zihinsel gelişimi destekleyecek şekilde bu davranışlarla zenginleştirilmediyse paniğe kapılmayın. Çünkü insan beyni yeni deneyimlere göre kendini yenileme potansiyeline sahiptir.
Doğru gelişimsel deneyimlere sahip olan çocuklar geçmişte sahip oldukları olumsuz deneyimlerin duygusal, sosyal, zihinsel ve psikolojik sonuçlarını değiştirebilir. Çünkü biz davranışlarımızla deneyimlerimiz değiştirebiliriz ki buna Psikolojik Dik Duruş denir.
Lütfen elinizdeki el fenerlerini ya bırakın ya da söndürün. Hangi el fenerlerini mi? Suçlayan, aşağılayan, eleştiren, azarlayan, küsen, kıyaslayan, tehdit eden(ben gideceğim, beni evde bulamayacaksın, ben öleyim vb.), mahrum bırakma, cezalandırma…
Mustafa Koç