Sağlıklı, mutlu ve uzun bir yaşam sürmeyi kim istemez ki. Peki bu sağlıklı yaşam koşullarını kendimize sağlamak için neler yapıyoruz ya da neler yapmıyoruz. O zaman öncelikle sağlığın tanımına bir göz atalım.
Dünya Sağlık Örgütü tanımına göre; sağlık sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır. Sağlıklı yaşam tarzı sadece hastalıkların önlenmesini değil, aynı zamanda fiziksel, zihinsel ve sosyal iyilik hali ve mutluluğu da kapsar.
Günlük yaşantımızı sürdürürken yapacağımız bazı değişiklikler hem daha sağlıklı olmamıza, hem de daha konforlu yaşamamıza oldukça fayda sağlayacaktır.
Sağlık geliştirilebilir bir süreçtir. Nasıl mı?
İnsanlar kendi kontrollerini artırdıkça, bireysel ve sosyal sorumluluklarını geliştirmeyi amaçladıkça sağlığının da geliştiğini fark edebilir.
Sağlıklı yaşam, ciddi hastalıklar ve erken ölüm ile ilişkili risk faktörlerini azaltan bir yaşam tarzı olarak tanımlanır. Beslenme, fiziksel aktivite, tütün kullanımı ve kilo gibi değiştirilebilir, temel dört risk faktörünü düzenlediğimiz zaman sağlıklı bir yaşam tarzına geçmiş oluruz. Ayrıca şunu da unutmamak gerekir ki; sağlıklı yaşam çeşitli kronik hastalıklar açısından birçok tedaviden daha fazla yarar sağlayacaktır.
Ruh sağlığının geliştirilmesi, bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıkların azaltılması, şiddet ve kazalar sonucu yaralanmaların azaltılması, sağlıklı ve güvenli fiziki çevre, alkol, ilaç ve tütüne bağlı zararların azaltılması, çok sektörlü sağlık ve bireysel sorumluluklar olarak sıralayabiliriz.
Dünya Sağlık Örgütü’nün erişkinler işin sağlıklı beslenme ve yaş gruplarına göre fiziksel aktivite önerilerine bir bakalım…
Sağlıklı beslenme önerileri; sebze, meyve, bakliyat(örn. mercimek, kuru fasulye), sert kabuklu yemişler ve tam tahıllı gıdaların beslenmeye eklenmesi gereklidir. Rafine şekerler enerji alımının %10’undan daha az olmalıdır(sağlıklı ve günde yaklaşık 2000 kalori harcayan bir erişkinde 50 gr ya da 12 çay kaşığı). Gıda ve içeceklere eklenen şekerler de dikkate alınmalıdır. Bal, konsantre meyve suları gibi ürünlerde doğal olarak şeker bulunabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Günde en az 400 gr (5 porsiyon)meyve ve sebze(patates gibi yüksek nişastalı ürünler bu gruba girmez) tüketilmelidir. Yağlar toplam enerji alımının %30’undan daha az olmalıdır. Doymamış yağlar(balık, kuruyemişler, zeytinyağı v.b) doymuş yağlara(yağlı et, tereyağı, palmiye yağı, krema, yağlı peynir v.b) tercih edilmelidir. İşlenmiş, fast food olarak tanımlanan hazır ve hızlı tüketilen gıda ürünleri ya da kızarmış gıdalar, dondurulmuş pizza, pastalar, margarinler v.b. ürünler sağlıklı beslenmenin parçası değildir. Tuz alımı ise günde 5gr (yaklaşık 1 çay kaşığı) altında olmalı ve iyotlu tuz kullanılmalıdır.
Yaş gruplarına göre fiziksel aktivite önerileri ise; çocuklar ve ergenler (5-17 yaş arası )günde 60 dk orta-yoğun fiziksel aktivite, 60 dk’nın üstü daha fazla fayda sağlar. Haftada üç kez kas ve kemik güçlendirici aktiviteler dahil edilmelidir. Erişkinlerde (18-64 yaş arası) haftada 150 dk orta yoğunlukta ya da 75 dk yoğun fiziksel aktivite ya da ikisinin kombinasyonu. Haftada 300 dk orta yoğunlukta fiziksel aktivite daha fazla fayda sağlar. Haftada iki gün büyük kas gruplarını çalıştıran kas ve güçlendirici aktiviteler yapılmalıdır. 65 yaş üzeri erişkinlerde haftada 150 dk orta yoğunlukta ya da 75 dk yoğun fiziksel aktivite ya da ikisinin kombinasyonu. Haftada 300 dk orta yoğunlukta fiziksel aktivite daha fazla fayda sağlar. Hareket etme sorunu yaşayan kişiler haftada en az üç gün dengeyi artırmaya ve düşmeleri önlemeye yönelik aktiviteler yapmalıdır. Haftada iki gün büyük kas gruplarını çalıştıran kas ve güçlendirici aktiviteler yapılmalıdır. Orta yoğunluktaki aktiviteye örnek olarak yürüme ve bisiklete binme önerilebilir.
Şüphesiz günlük yaşantımızda çokça riskli durumla yüz yüze gelebiliyoruz. Yaşam alanımızdaki riskleri, zararları, sağlığımızı olumsuz yönde etkileyecek etmenleri ne kadar azaltabilirsek veya bunlardan ne kadar uzaklaşabilirsek o kadar sağlıklı, mutlu ve umut dolu günler yaşarız.
Unutmayalım, sağlıkla aldığımız her nefes bizim için en büyük mucizedir…
ve şairin dediği gibi…
Sürahide, ışıl ışıl, içilecek su.
Deniz kokusu, toprak kokusu, çiçek kokusu.
Yüzüme vuran ışık, kulağıma gelen ses.
Ah, bütün sevdiklerim, her şey, herkes…
Anlıyorum, birbirinden mukaddes,
Alıp verdiğim her nefes.
Tolunay Demirdamar